Miras hukuku, kişilerin ölümünden sonra malvarlıklarının kimlere, hangi oranlarda ve hangi şartlarla intikal edeceğini düzenleyen; terekenin tespiti, paylaşımı, mirasçıların hak ve yükümlülükleri ile miras bırakanın ölüme bağlı tasarruflarının geçerliliğini konu alan bir hukuk dalıdır. Bu alan, başta Türk Medeni Kanunu olmak üzere ilgili mevzuat ve yargı içtihatları çerçevesinde şekillenmektedir.
Miras hukuku kapsamındaki işlemler, hem miras bırakanın iradesinin hukuka uygun şekilde hayata geçirilmesi hem de mirasçıların haklarının korunması bakımından büyük önem taşımaktadır. Terekenin tespiti, mirasçı sıfatının belirlenmesi, mirasın reddi, paylaşım ve saklı pay gibi konularda doğru hukuki çerçevenin anlaşılması, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önlenmesinde etkili olmaktadır.
Yasal ve Atanmış Mirasçılar
Miras hukukunda, mirasçılık sıfatı hem kanundan (yasal mirasçılık) hem de ölüme bağlı tasarruflardan (atanmış mirasçılık) kaynaklanabilmektedir. Bu kapsamda;
- Mirasçı olabilecek kişi ve sınıfların Türk Medeni Kanunu çerçevesinde belirlenmesi,
- Altsoy, üstsoy, sağ kalan eş ve diğer yasal mirasçıların pay oranlarının değerlendirilmesi,
- Atanmış mirasçı, belirli mal vasiyeti alacaklısı (musaleh) ve lehdar kavramlarının incelenmesi,
- Mirasçılıktan çıkarma (ıskat) ve mirastan yoksunluk hallerine ilişkin hukuki çerçevenin açıklanması,
- Evlatlık ve evlat edinenin mirasçılığına ilişkin düzenlemelerin değerlendirilmesi
gibi konularda, mirasçıların kimler olduğu ve hangi oranlarda miras hakkına sahip bulunduğu mevzuat çerçevesinde ele alınmaktadır.
Mirasın Açılması, Terekenin Tespiti ve Mirasçılık Belgesi
Miras, miras bırakanın ölümü ile birlikte kendiliğinden açılmakta ve tereke, mirasçıların hukuki sorumluluğunu doğrudan etkilemektedir. Bu çerçevede;
- Mirasın açıldığı yer ve yetkili makamların tespiti,
- Terekenin kapsamına giren malvarlığı unsurlarının (taşınır, taşınmaz, alacak, borç vb.) değerlendirilmesi,
- Mirasçılık belgesi (veraset ilamı) alınmasına yönelik hukuki çerçevenin açıklanması,
- Terekenin korunması, mühürlenmesi ve tespitine ilişkin tedbirlerin ele alınması,
- Terekenin yönetimi ve tespitine yönelik sulh hukuk mahkemesi ve diğer ilgili kurumlar nezdindeki süreçlerin incelenmesi
gibi konularda, mirasın açılmasıyla birlikte gündeme gelen hak ve yükümlülükler miras hukuku hükümleri çerçevesinde değerlendirilmekte, terekenin kapsamının netleşmesi amaçlanmaktadır.
Ölüme Bağlı Tasarruflar: Vasiyetname ve Miras Sözleşmesi
Miras bırakan, belirli sınırlar içinde malvarlığının ölümünden sonra nasıl paylaşılacağını ölüme bağlı tasarruflarla belirleyebilmektedir. Bu kapsamda;
- Resmî vasiyetname, el yazılı vasiyetname ve sözlü vasiyetname türlerinin şartlarının değerlendirilmesi,
- Vasiyetnamenin şekil şartları, düzenlenme usulü ve iptal/tenfiz süreçlerinin incelenmesi,
- Miras sözleşmesinin hukuki niteliği, tarafları ve şekil şartlarının değerlendirilmesi,
- Belirli mal bırakılması, atanmış mirasçı tayini ve yüklemeli vasiyet gibi tasarruf türlerinin açıklanması,
- Ölüme bağlı tasarrufların iptali, tenkisi ve yorumuna ilişkin hukuki çerçevenin ele alınması
gibi konularda, miras bırakanın iradesinin geçerli ve uygulanabilir bir şekilde ortaya konulmasına ilişkin hukuki düzenlemeler açıklanmaktadır.
Saklı Pay ve Tenkis
Türk miras hukukunda, bazı mirasçılar bakımından saklı pay kurumu ile miras bırakanın tasarruf özgürlüğü belirli ölçüde sınırlandırılmıştır. Bu çerçevede;
- Saklı pay sahibi mirasçılar (altsoy, anne-baba, sağ kalan eş) ve saklı pay oranlarının değerlendirilmesi,
- Ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmaların saklı paya etkisinin incelenmesi,
- Saklı payın zedelenmesi halinde tenkis davası açılmasına ilişkin şartların değerlendirilmesi,
- Bağışlama ve devir niteliğindeki işlemlerin tenkise tabi olup olmadığının hukuki açıdan incelenmesi,
- Tenkis sıralaması, tenkise konu malvarlığı unsurlarının belirlenmesi ve hesaplama esaslarının açıklanması
gibi konularda, saklı pay kurumunun kapsamı ve miras bırakan ile mirasçıların hakları arasındaki dengenin nasıl kurulduğu mevzuat çerçevesinde ele alınmaktadır.
Mirasın Reddi, Terekenin Borçları ve Sorumluluk
Miras, tereke borca batık veya ağır borç yükü altında bulunuyorsa mirasçılar açısından önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Bu kapsamda;
- Mirasın gerçek reddi ve hükmi reddi hallerinin hukuki şartlarının değerlendirilmesi,
- Reddi miras süresi, usulü ve sonuçlarının incelenmesi,
- Mirasçıların tereke borçlarından sorumluluğunun kapsamının açıklanması,
- Terekenin resmen tasfiyesi, iflas hükümlerine göre tasfiye gibi yöntemlerin değerlendirilmesi,
- Alacaklıların haklarının korunması ve mirasçılarla alacaklılar arasındaki dengenin mevzuat çerçevesinde incelenmesi
gibi konularda, mirasın reddi ve tereke borçlarına ilişkin düzenlemeler açıklanmakta, mirasçıların hak ve sorumluluklarının sınırları ortaya konulmaktadır.
Mirasın Paylaşılması ve Taksim
Mirasın açılmasıyla birlikte mirasçılar arasında elbirliği mülkiyeti ilişkisi doğmakta; terekenin paylaşılması için anlaşmalı veya dava yoluyla taksim süreçleri gündeme gelebilmektedir. Bu çerçevede;
- Miras ortaklığının hukuki niteliği ve elbirliği mülkiyetinin sonuçlarının değerlendirilmesi,
- Mirasçıların anlaşmalı paylaşım (sözleşmeli taksim) imkânlarının incelenmesi,
- Mirasın paylaşılması davası açılmasına ve izlenecek usule ilişkin hukuki çerçevenin açıklanması,
- Aile konutu, işletme, paylı taşınmazlar ve şirket paylarının paylaşımında ortaya çıkabilecek hukuki durumların değerlendirilmesi,
- Paylaştırmanın eşitlik, denkleştirme (iade) ve değer esaslarına göre nasıl yapılacağının incelenmesi
gibi konularda, terekenin adil ve hukuka uygun şekilde paylaşılmasına yönelik ilkeler ve usuller miras hukuku çerçevesinde ele alınmaktadır.
Aile Malları, Aile Konutu ve İşletmelerin Devri
Miras uygulamasında, özellikle aile konutu ve aile işletmesi niteliğindeki malvarlığı unsurlarının geleceği önem taşımaktadır. Bu kapsamda;
- Aile konutu şerhi, aile konutunun miras paylaşımında hak ve yükümlülüklere etkisinin değerlendirilmesi,
- Aile işletmesi, çiftlik, küçük ve orta ölçekli işletmelerin miras yoluyla devrine ilişkin hukuki çerçevenin incelenmesi,
- Devralan mirasçıların diğer mirasçılara paylaştırma ve denkleştirme yükümlülüklerinin değerlendirilmesi,
- Miras kalan şirket paylarının devri, ortaklık yapısına etkisi ve şirketler hukuku ile bağlantılı hususların açıklanması
gibi konularda, aile yapısının ve ticari faaliyetlerin sürdürülebilirliğini gözeten miras hukuku düzenlemeleri ele alınmaktadır.
Uluslararası Unsurlu Miras Uyuşmazlıkları
Farklı ülke vatandaşlarının, yurtdışında bulunan malvarlığının veya yabancı mahkeme kararlarının söz konusu olduğu miras uyuşmazlıklarında milletlerarası özel hukuk kuralları önem kazanmaktadır. Bu çerçevede;
- Hangi ülke hukukunun uygulanacağına ve hangi mahkemenin yetkili olduğuna ilişkin kuralların değerlendirilmesi,
- Yabancı mahkeme ve makamlarca düzenlenen miras ve veraset belgelerinin Türkiye’deki hukuki etkisinin incelenmesi,
- Yurtdışında bulunan taşınır ve taşınmaz malların Türkiye’deki miras paylaşımı ile ilişkisinin değerlendirilmesi,
- Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi süreçlerine ilişkin hukuki çerçevenin açıklanması
gibi alanlarda, uluslararası unsurlu miras işlemlerinin mevzuata uygun şekilde yürütülmesine yönelik hukuki düzenlemeler açıklanmaktadır.
Vergisel ve İdari Yükümlülükler
Mirasın intikali ile birlikte veraset ve intikal vergisi başta olmak üzere çeşitli idari ve mali yükümlülükler de gündeme gelebilmektedir. Bu kapsamda;
- Veraset ve intikal vergisine ilişkin temel düzenlemelerin değerlendirilmesi,
- İlgili vergi daireleri nezdinde yapılması gereken bildirim ve beyanların hukuki çerçevede incelenmesi,
- Tapu, nüfus ve diğer idari kurumlar nezdinde yürütülen intikal ve tescil işlemlerine ilişkin mevzuatın açıklanması,
- Mirasın paylaşımının vergisel sonuçlarının ve idari yükümlülüklerin değerlendirilmesi
gibi konularda, mirasın intikaliyle bağlantılı idari süreçler ve yükümlülükler miras ve vergi hukuku bağlantısı gözetilerek ele alınmaktadır.
Mevzuata Uygun ve Dengeleyici Yaklaşım
Miras hukuku alanındaki tüm işlemlerde, miras bırakanın iradesinin hukuka uygun sınırlar içinde korunması, mirasçıların haklarının gözetilmesi ve terekenin adil bir şekilde paylaşılması hedeflenmektedir. Bu süreçlerde Türk Medeni Kanunu, ilgili diğer mevzuat ve yargı içtihatları esas alınmakta; aile ilişkileri, ekonomik koşullar ve taraflar arasındaki menfaat dengesi birlikte değerlendirilmektedir.
Bu çerçevede, miras hukuku kapsamına giren konularda tarafların hukuki durumlarının açık şekilde anlaşılmasına, hak ve yükümlülükler konusunda bilgilendirilmelerine ve yasal çerçeve içinde hareket edilmesine önem verilmektedir.
