İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku; işçi, işveren ve sosyal güvenlik kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen, iş sözleşmesinin kurulmasından sona ermesine, çalışma koşullarından sosyal güvenlik haklarına kadar geniş bir alanı kapsayan hukuk dalıdır. Bu alan, başta 4857 sayılı İş Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bunlara bağlı ikincil mevzuat çerçevesinde şekillenmektedir.
İş Hukuku Kapsamına Giren Başlıca Konular
İş hukuku, işçinin işveren karşısında korunmasını ve iş ilişkisinin dengeli yürütülmesini amaçlar. Uygulamada sıkça karşılaşılan başlıca konular şunlardır:
- İş sözleşmelerinin hazırlanması, yorumlanması ve iş ilişkisinin hukuki niteliğinin belirlenmesi
- Belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri, deneme süreli sözleşmeler ve kısmi süreli çalışma ilişkileri
- İş sözleşmesinin haklı veya geçerli nedenle feshi, fesih prosedürleri ve usule uygun bildirim yükümlülükleri
- İhbar ve kıdem tazminatı, kötüniyet tazminatı ve işe başlatmama tazminatı gibi işçilik alacakları
- Ücret, fazla çalışma ücreti, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri, yıllık ücretli izin hakları
- İşyerinde eşit davranma borcu, ayrımcılık yasağı, cinsel ve psikolojik taciz (mobbing) iddiaları
- İş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri, risk değerlendirmesi ve önleyici tedbirler
- İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki ve tazminat sorumluluğu
- Toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulanması ve iş uyuşmazlıklarının çözüm yolları
Sosyal Güvenlik Hukuku Kapsamına Giren Başlıca Konular
Sosyal güvenlik hukuku, sigortalıların prim ödeme yükümlülüklerini ve bu primler karşılığında sahip oldukları emeklilik, sağlık, işsizlik ve diğer sosyal güvenlik haklarını düzenler. Uygulamada öne çıkan başlıca konular:
- Sosyal güvenlik kapsamında sigortalılık statüsünün tespiti ve sigortalılığın başlangıç/bitiş tarihlerinin belirlenmesi
- Hizmet tespiti davaları ve eksik bildirilen ya da bildirilmeyen çalışmaların hukuki olarak ortaya konulması
- İş kazası ve meslek hastalığının SGK nezdinde bildirilmesi, tespiti ve buna ilişkin hak ve yükümlülükler
- Maluliyet, yaşlılık ve ölüm sigortalarına ilişkin aylık bağlanması, gelir ve aylık bağlama şartlarının değerlendirilmesi
- Geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri ve bunlara ilişkin uyuşmazlıklar
- Prim borçları, idari para cezaları ve yapılandırma süreçlerinden kaynaklanan hukuki sorunlar
- Genel sağlık sigortası kapsamı, prim ödeme yükümlülüğü ve sağlık yardımlarından yararlanma şartları
Uyuşmazlıkların Çözümü ve Yargılama Süreçleri
İş ve sosyal güvenlik uyuşmazlıkları, çoğunlukla iş mahkemeleri ve idare mahkemeleri önünde görülmekte olup; zorunlu arabuluculuk, dava şartları, zamanaşımı süreleri ve ispat yükü gibi usule ilişkin hususlar büyük önem taşımaktadır. Yargılama süreçlerinde mevzuat hükümlerinin, yerleşik yargı içtihatlarının ve somut olayın özelliklerinin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda işçi ve işverenlerin, iş ilişkisinin kurulmasından önceki planlama aşamasından, sözleşmenin sona ermesi ve sosyal güvenlik haklarının kullanılması aşamasına kadar, hukuki çerçeveyi gözetmeleri ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi bakımından önem taşımaktadır.
